Verslag | Impact van Groen voor Gezondheid

European Social Innovation Week | Dinsdag 16 september 2014 | Midpoint Center for Social Innovation

Introductie

De Nature Assisted Health Foundation en Zorgnetwerk Midden-Brabant hebben samen op 16 september 2014 een evenement georganiseerd met als titel : “De Impact van Groen voor Gezondheid”. Onderzoek toont aan dat groen een positieve invloed heeft op gezondheid. Dit gegeven heeft nog niet geleid tot het massaal inzetten van groene interventies in relatie tot het bevorderen van gezondheid of bij herstel van ziekte. De impact die groen mogelijk kan hebben op de gezondheid van mensen en het beheersen van de zorgkosten is nog onvoldoende inzichtelijk gemaakt en kan alleen duidelijk worden in samenwerking met verschillende belanghebbenden, zoals patiënten en gebruikers, overheid, (zorg)ondernemers en onderwijs en wetenschap.

Vanuit de diverse groepen (belanghebbenden) heeft een aantal sprekers hun visie gedeeld. Er was volop inspiratie vanuit de zorg, wetenschap, branchevereniging groene ondernemers en de overheid. Deze diversiteit aan sprekers was de opmaat naar een gezamenlijke interactieve sessie. Daarin is een verkenning gedaan naar wat er voor nodig is om de impact van groen voor gezondheid groter te maken. We hebben de groep verdeeld en de deelnemers de rol gegeven van overheid, kennisinstelling, ondernemer of gebruiker. Vanuit die rol hebben de deelnemers de belangen van hun groep benoemd en is gekeken naar die belangen in relatie tot een groene interventie. Door deze belangen met elkaar te vergelijken kunnen versterkingen en tegenstrijdigheden in beeld gebracht worden, kan het initiële idee verrijkt worden en kan daarmee de haalbaarheid en potentiele impact verhoogd worden.

Nature Assisted Health Foundation

De Nature Assisted Health Foundation (NAHF) is ervan overtuigd dat de natuur en natuurlijk interventies ons helpen bij het verhogen van de kwaliteit van leven met een reductie van zorgkosten.

Een groene omgeving biedt rust, frisse buitenlucht, daglicht en ruimte voor beweging. De natuur zorgt voor verwondering en biedt inzicht. Om te bepalen hoe we groen daadwerkelijk zó toe kunnen passen dat het optimaal bijdraagt aan het mentale en fysieke welbevinden van mensen, stimuleert de stichting de ontwikkeling van ‘living labs’ (praktijksituaties).

NAHF creeert een continu lerend ecosysteem door intensief samen te werken met partijen vanuit verschillende achtergronden. Daarmee geeft NAHF handen en voeten aan een aanpak die in Midden-Brabant Social Innovation genoemd wordt.

Zorgnetwerk Midden-Brabant

Het Zorgnetwerk Midden- Brabant (ZMBR) is een uniek samenwerkingsverband van zorgaanbieders in de regio Midden- Brabant. Gezamenlijk streven wij naar goede, afgestemde zorg en behandeling voor patiënten en burgers in de regio.

Ons programma voor de periode 2014-2016 bestaat uit vier pijlers:
1. Zorg
2. Zorgstructuur
3. Informatiestructuur
4. Zorg, economie en duurzaamheid

Het doel van dit programma is om de patiëntenzorg via de ontwikkeling van zorginhoudelijke protocollen en samenwerkingsprocessen te optimaliseren. Verder is het doel samen de zorg te innoveren waarbij ook onze maatschappelijke legitimiteit en verantwoordelijkheid aan de orde is. ZMBR richt zich op de patiënt, de onderlinge samenwerking en de maatschappij.

European Social Innovation Week

De European Social Innovation Week (ESIW) vond plaats van 15 tot en met 19 september 2014. Het gaat in de ESIW over nieuwe inspirerende samenwerkingen tussen ondernemende mensen uit het bedrijfsleven, de overheid, het onderwijs en de wetenschap. In deze week komen initiatieven in de spotlight te staan die betekenisvol zijn of kunnen worden voor de maatschappij. Zij dragen bij aan oplossingen voor actuele maatschappelijke vraagstukken, zoals de zorg, het onderwijs, de arbeidsmarkt en duurzaamheid. Verder wordt door co-organisatoren en deelnemers onderzocht hoe regionale en (inter)nationale initiatieven elkaar kunnen versterken. Het Midpoint Center for Social Innovation vormt het “hoofdpodium” voor deze week en was ook de locatie van dit evenement.

Programma

09.00 – 10.00  Keynote | Prof. dr. Jan Anne Roukema en drs. Marjan Traa, Tilburg University
10.30 – 10.45  Introductie | NAHF en Zorgnetwerk Midden-Brabant
10.45 – 11.05 Groen & dementie | Prof. dr. Rose-Marie Dröes, Vumc
11.05 – 11.25 Gezondheid vanuit groen ondernemers perspectief | Henk Raaijmakers, LTO / ZLTO
11.25 – 11.45 Groen en gezondheid in de leefomgeving | Dr. Frank den Hertog, RIVM
11.45 – 12.45 Innovatiegame
12.45 – 13.00 Afsluiting

Keynote

Prof. dr. Jan Anne Roukema en drs. Marjan Traa, Tilburg University

Het samenspel tussen mens en natuur is al eeuwenoud en heeft in het verleden reeds zijn waarde bewezen. Echter sinds de industriële revolutie lijken we de aandacht voor groen en het belang van groen voor onze gezondheid uit het oog verloren te zijn. Momenteel is er een (hernieuwd) bewustzijn dat groen een belangrijke rol kan spelen in het behouden van of terugkeren naar een goede gezondheid. Het is dan ook belangrijk dat mens en natuur weer meer met elkaar verbonden raken. Dit maakt dat er momenteel nieuwe toepassingen op dit vlak worden ontwikkeld. Onder andere een Nederlandse onderzoeksgroep (Jonkers et al., J Epidemiol Community Health 2014 Oct;68(10):999-1002. doi: 10.1136/jech-2014-203847. Epub 2014 Jul 22.- ziehttp://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25053616)  heeft recentelijk aangetoond dat de hoeveelheid openbaar groen in een stad en vooral de kwaliteit van het groen samen gaan met een betere volksgezondheid.

Een toepassing die door de Nature Assisted Health Foundation onderzocht wordt is een herstel programma voor mensen met kanker. Het aantal mensen wat kanker krijgt neemt onder andere door de toenemende vergrijzing nog steeds toe. Tevens is het hebben van kanker steeds meer een chronische ziekte, omdat we beter in staat zijn om mensen te genezen. Hoewel met name bij borstkanker de kans op overleving sterk gestegen is, hebben veel vrouwen last van langdurige negatieve gevolgen en kunnen hierdoor bijvoorbeeld niet meer of niet volledig deelnemen aan het arbeidsproces.

De Zweedse Universiteit van Landbouwwetenschappen heeft een succesvolle multidisciplinaire groene interventie ontwikkeld voor mensen met stress-gerelateerd klachten. Momenteel wordt onderzocht of deze interventie vertaald kan worden ten behoeve van de revalidatie van vrouwen behandeld voor borstkanker. Hierbij is de keuze gemaakt om wetenschappelijk onderzoek en business development gelijk op te laten lopen. Dit maakt dat de ontwikkeling van het programma geen lineair en vastomlijnd proces is, waarbij achtereenvolgende stappen gezet worden om te komen tot een vooraf gedefinieerd resultaat. Veeleer is de ontwikkeling van het programma, van meet af aan, een iteratief proces tussen wetenschappelijk onderzoek en business development. De bevindingen worden telkens in contouren geformuleerd, zodat er ruimte is voor nieuwe inzichten en denkrichtingen die gaandeweg ontstaan.

Op basis van de literatuur, een analyse van het werkveld en gesprekken met stakeholders is geconcludeerd dat er mogelijkheden zijn om het programma verder te ontwikkelen. Tevens is er een theoretisch model ontwikkeld waarbij de onbalans in draaglast en draagkracht inzichtelijk is gemaakt door te kijken vanuit biologische, psychische en sociale perspectieven. Dit model is onderbouwd met verwijzingen naar wetenschappelijke publicaties, waardoor een framewerk is ontstaan voor de onderbouwing van de relatie tussen borstkanker en groene interventies op een indirecte wijze. Er zullen focusgroepen worden gevormd om de zorgbehoeften van vrouwen met borstkanker verder in kaart te brengen. De uitkomsten van deze gesprekken zullen naast de bevindingen uit het opgebouwde model gelegd worden om van daaruit een goede interventie samen te stellen. Ook is een analyse gemaakt van mogelijkheden tot vervolgfunding en een aanzet tot een projectvoorstel voor een pilot traject gemaakt.

Introductie

Veronique Holtmaat (Zorgnetwerk Midden-Brabant / Programma-manager Care, Midpoint)

Bert van Helvoirt (voorzitter stichting Nature Assisted Health Foundtion)

Groen & dementie

Prof. dr. Rose-Marie Dröes, Vumc

In het kader van Groen en Dementie is een project gestart door NAHF, Zorginstelling De Wever, VU Amsterdam en UKON (onderdeel van Radboud Universiteit). Na een korte kennismaking met de achtergrond van dementie, de gevolgen daarvan in het dagelijks leven is meer ingegaan op de invloed daarvan op de kwaliteit van leven en (on)mogelijkheden om zich aan te passen aan de nieuwe situatie. Om de kwaliteit van leven te bevorderen worden op dit moment tal van activiteiten gedaan. Natuurinterventies zijn in opkomst. Binnen het onderzoek is men gestart met een literatuuronderzoek. Er zijn al wel veel observaties met betrekking tot de impact op personen met dementie, zoals verbeteringen op het gebied van affect, sociale interactie en welbevinden of afname van storend gedrag, agitatie en psychofarmacagebruik. Er is echter nog weinig inzicht in de (variatie in) individuele beleving, behoefte en wensen van personen met dementie zelf en hoe interventies daarop kunnen worden afgestemd. Tevens is er een aantal aandachtspunten die in de implementatie meegenomen dienen te worden, zoals fysieke beperkingen, angst, veiligheid, personele begeleiding. Het onderzoek dat medio 2015 afgerond zal zijn bestaat uit de volgende onderdelen:

1. Onderzoeken of, en in welke zin, mensen met dementie de natuur en buiten-activiteiten belangrijk vinden voor hun kwaliteit van leven
2. Ontwikkelen van een checklist met belevingsaspecten in de natuur die volgens mensen met dementie bijdragen aan hun kwaliteit van leven
3. Bepalen van de inhoud van natuur- en buitenactiviteiten die hierop aansluiten
4. Ontwerpen van een natuur/buitenactiviteit (afstembaar op persoonlijke voorkeuren), speciaal voor mensen met gedragsontregelingen (‘çhallenging behaviour’), zoals agitatie
5. Pilot test van deze interventie: acceptatie en haalbaarheid.

In dit project wordt geëxperimenteerd met nieuwe vormen van samenwerking tussen universiteiten, overheden en bedrijfsleven. Er vindt gelijktijdig onderzoek en voorbereiding van implementatie plaats met als doel om een maximale impact te creëren voor mensen met dementie, verzorgenden en mantelzorgers.

Gezondheid vanuit groen ondernemers perspectief

Henk Raaijmakers

Henk Raaijmakers, voorzitter Vakgroep Bomen en Vaste Planten van ZLTO, landelijk verantwoordelijk voor markt, promotie en maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Een terugblik in de historie leert ons dat het gebruik van de natuur als plek om te herstellen breed geaccepteerd was. Na 1950 treedt een verandering op waarbij gezondheidszorg efficiënt, hygiënisch en gestructureerd wordt met een enorme ontwikkeling op het gebied van chemie (medicijnen) en innovatieve technische toepassingen. De natuur als element en de mens als individu verdwijnen uit het zicht binnen het product gezondheidszorg. Het lichaam wordt een te repareren object waarbij welzijn in relatie tot gezondheid uit het oog wordt verloren. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat groen, door een beter welzijn, ondersteunt in het herstel van patiënten en ouderen en hulpbehoevenden beter in conditie houdt. Door de segmentering en specialisatie in de behandeling en ieder deel van de behandeling opknippen in aparte budgetten raakt de integrale samenhang verloren. Door deze segmentering krijgt groen geen kans in de gezondheidszorg en de kernvraag is: Gaan we dit als een systeem benaderen en wie helpt ons dit proces op te starten?

Groen is de leefomgeving – natuurlijk gezond?

Dr. Frank den Hertog, RIVM

Een groene leefomgeving wordt al geassocieerd met gezondheid. Er zijn dan ook heel veel spin-offs voorstelbaar waarbij groen als katalysator functioneert voor een betere milieukwaliteit of gezonder gedrag. Logisch dus dat er van ouds her veel aandacht is voor de samenhang tussen kenmerken van de leefomgeving en de volksgezondheid.

In de vorige eeuw is op het terrein van gezondheidsbescherming (het beperken van m.n. de milieudruk op de omgeving) enorm veel bereikt. Zo is de luchtkwaliteit aanzienlijk beter geworden, en zijn ook geluids- en stankoverlast op veel plekken beperkt. Dergelijke vooruitgang is ook goed te meten door te kijken naar emissies en uitstoot.

Als het gaat om gezondheidsbevordering (het stimuleren van gezond gedrag) is dat veel lastiger. De mate waarin groen kan bijdragen aan de reductie van stress of het bevorderen van beweeggedrag zijn niet onomstreden. Sommige verbanden – zoals de positieve bijdrage van groen een stressreductie – lijken sterk, maar telkens weer blijkt de invloed van andere aspecten uit de leefomgeving, zoals bevolkingssamenstelling of de bebouwingsdichtheid, van minstens even groot belang.

Echter, de effecten van groen beperken zich niet het gezondheidsdomein. Ook op andere domeinen worden effecten verondersteld en gemeten. Zo kan groen bijdragen aan biodiversiteit, klimaatadaptatie, sociale cohesie, vestigingsklimaat, vastgoedprijzen en nog veel meer. Dit leidt ertoe dat ruimtelijke inrichtingskenmerken (dus ook groen) primair in een integrale samenhang en locatiespecifiek bekeken moeten worden.

Innovatiegame

Er is gezamenlijk gekozen voor het thema Groene Leefomgeving. Vanuit de verschillende doelgroepen is gekeken naar de belangen in het kader van dit thema.

Hieronder zijn samenvattingen opgenomen per belangengroep.

Belangengroep : Gebruikers/Patienten

We zijn met het benoemen van de stakeholders: Patiënten – Familie – collega’s – buren – vrienden

En daaraan toegevoegd: baasjes van (huis)dieren – ouderen – kinderen/jongeren – verenigingen – kwetsbaren – werkenden – sporters en actievelingen.

Uitgewerkt zijn: baasjes van (huis)dieren, ouderen en sporters.

Bij het benoemen van de belangen per stakeholder kwamen we achter twee zaken, enerzijds zijn er overeenkomsten in de belangen het gaat dan bijvoorbeeld over veiligheid en het kunnen leggen van sociale contacten anderzijds zijn er tussen gebruikers ook momenten waarop het wringt. We zoeken elkaar vaak op in dezelfde ruimte met hetzelfde belang en toch kan dat tegengesteld zijn aan elkaar. Bijvoorbeeld baasjes willen de hond los laten lopen maar dat is niet prettig voor sporters en andersom. Ouderen willen rust en een veilige omgeving. Opdracht is om er toch samen met elkaar uit te komen.

Stakeholder: Baasjes van (huis)dieren

Belangen
1. Hond vrij laten lopen (en acceptatie daarvan)
2. Beweging
3. Veiligheid
4. Genieten
5. Beleving, totaalconcept
6. Sociale contacten

Stakeholder: Ouderen

Belangen
1. Veiligheid
2. Rust, Genieten
3. Vertier, Genieten
4. Sociale contacten
5. Zintuigen
6. Dagbesteding
7. Gezondheid

Stakeholder: Sporters

Belangen

1. Eigen ruimte
2. Hard kunnen gaan
3. Veiligheid
4. Samen

Belangengroep: Onderwijs en Wetenschap

Stakeholder: Onderzoekers

Belangen
1. Kennis vergaren
2. Kennis valoriseren
3. Kennis delen (multiplyer effect)
4. Algemeen maatschappelijk belang -> drive
5. Aandacht voor andere factoren dan dood, ziekte en betaalbaarheid
6. verruiming in experimenteren en onderzoeksmethodiek (creativiteit)
7. Onderzoeksvrijheid
8. Ambassadeurs -> die het effect van het onderzoek over de bühne kunnen krijgen

Belangengroep: Ondernemers

Stakeholder: Groene ondernemer

Belangen

1. Duurzaamheid
2. Kennisoverdracht tbv bewustwording van de toepassingsmogelijkheden
3. Waardering als ketenpartij (te laat vaak)
4. Rendement/continuïteit
5. Beleving, bijdrage aan welzijn, kwaliteit
6. Lange termijn versus korte termijn visie

Stakeholder: Zorg

Belangen

1. Herstel en kwaliteit van leven nemen toe    )
2. Financiering/budget                                                ) samen continuïteit van de zorg
3. Beheersbaarheid operationeel onderhoud
4. Leefomgeving / ruimte groen
5. Imago / prestatie / status

Stakeholder: Investeerders bouw

Belangen

1. Lange termijn rendement
2. Risicobeheersing
3. Politiek draagvlak
4. Horizonverruiming (innovaties <-> kansen)
5. Intrinsieke motivatie

Aan de ondernemerstafel waren hoofdzakelijk groene ondernemers en mensen uit de zorg vertegenwoordigd.

Al gauw constateerden we dat het lijstje type ondernemers aanzienlijk uitgebreid kon worden met onder andere retail, leisure partijen, detailhandel, adviseurs, projectontwikkelaars. Iets meer tijd had vast nog meer namen opgeleverd.

De tweede constatering was eigenlijk dat we juist ook partijen uit de andere belangengroepen nodig hadden, boodschap goed begrepen dus.

Uiteindelijk hebben we voor de groene ondernemers, zorgpartijen en investeerders een eerste opzet van de belangden uitgewerkt. De discussie over de verschillende invalshoeken leerde al direct dat inzicht in elkaars belangen en relevante uitdagingen direct winst oplevert; het is aanzienlijk makkelijker om vanuit een gedeeld perspectief met elkaar het gesprek aan te gaan. Opvallend was dat voor bij belangengroepen patiënt / deelnemer (welzijn, kwaliteit van leven) en overleven / continuïteit van de eigen organisatie genoemd werden, een prettige constatering die daarom een rijke voedingsbodem voor het vervolg vormt. Een vervolg waar ook om gevraagd is, mooi!

Belangengroep: (semi) Overheid en middenveld

Stakeholder: Wij en buurt (gemeenten)

Belangen

1. Aantrekkelijke stad/dorp
2. Implementatie transities (WMO, participatiewet, jeugdzorg) goedkoop implementeren door verbindingen te sluiten (o.a. met Groen)
3. Ondernemers die willen innoveren en faciliteren
4. Groen al openbare ruimte als voorziening in WMO
5. Publiek geld efficiënt inzetten -> dus integraal

 Een aantal tips vanuit de zaal naar aanleiding van de terugkoppeling:

Mirjam Smulders “het is ook van belang om vanuit de hoek van de wetenschap integraal te gaan kijken naar onderzoek, ook hier is innovatie nodig”

Wilko Wolters “ kijk vanuit het perspectief van de gezonde mens en wat groen en preventie kunnen doen”

Jacqueline Poppelaars “Kijk eens in de eigen kring en de ideeën die daar al leven” “Als we nu de ideeën laten ontstaan zowel van bovenaf als van onderop, dan zijn we sneller bij elkaar”

“er moet een menging komen van de Alpha kant met de Beta kant, leer elkaars taal spreken”

“We missen de student”

“Er moet ook aandacht komen voor de invloed van voeding op de gezondheid van de mens”

Informatie

Als je naar aanleiding van dit verslag nog vragen hebt, neem dan contact op met Bert van Helvoirt (bert@shft.nl).